Hãy nhớ lại lần cuối bạn tham gia vào một dự án chung trong công việc. Người trưởng nhóm đã điều hành như thế nào? Có phải họ chỉ huy bằng cách đưa ra một kế hoạch và sử dụng quyền lãnh đạo của mình để bắt tất cả các thành viên khác phải tuân theo? Hay là họ lãnh đạo bằng cách giải thích tại sao nên làm như vậy để đạt kết quả tốt nhất, và cho phép tất cả mọi người cùng tham gia xây dựng?

Hai phong cách lãnh đạo, mà tôi và các nhà nghiên cứu khác gọi là “sự thống trị” và “uy tín”, phản ánh hai chiến lược cơ bản tương ứng mà mọi người sử dụng để điều hướng theo cách của mình thông qua hệ thống thứ bậc xã hội và tổ chức. Lãnh đạo thông qua sự thống trị có nghĩa là tạo ảnh hưởng lên những người khác bằng cách quyết đoán và tận dụng quyền lực, thẩm quyền chính thức. Lãnh đạo bằng qua uy tín có nghĩa là thể hiện kiến thức và chuyên môn và khuyến khích những người khác làm theo. Trong trường hợp của sự thống trị, nhân viên thường không có cách nào khác ngoài làm theo các lãnh đạo; còn với uy tín, nhân viên dành sự tôn kính cho người lãnh đạo và dễ dàng thương lượng hơn.

Các nhà lãnh đạo chi phối đạt được mục tiêu của mình bằng cách khẳng định vai trò của họ như là các ông chủ, đưa ra những phần thưởng và cả các hình phạt Trong các cuộc họp, họ là người duy nhất được lên tiếng và chỉ cần hạ thấp giọng cũng khiến nhân viên sợ hãi. Các nhà lãnh đạo chi phối khao khát quyền lực, bởi vì quyền lực cho phép họ đưa ra quyết định và cấp dưới mặc nhiên phải nghe theo. Là một cựu nhân viên của Apple nói về Steve Jobs, một ví dụ kiểu mẫu của một nhà lãnh đạo chi phối: "Khi Steve bực mình về điều gì đó, điều đó lan tỏa rất nhanh chong… và mọi người ngay lập tức trở nên rất sợ hãi."

Lãnh đạo bằng uy tín, ngược lại, có nghĩa là thu phục nhân viên bằng chính sự khôn ngoan và chuyên môn của người lãnh đạo. Uy tín cho phép mọi người ảnh hưởng đến những người khác, ngay cả trong trường hợp không có thẩm quyền hay quyền lực chính thức. Các nhà lãnh đạo uy tín có thích được tôn trọng và ngưỡng mộ, hơn là việc phải nắm quyền lực trong tay hoặc luôn luôn làm theo cách của mình, như các nhà lãnh đạo chi phối. Thật vậy, các nhà lãnh đạo uy tín thường định hướng rồi để các thành viên khác lên kế hoạch, trong khi tinh tế chỉ đạo mọi người từ phía sau.

Không nhất thiết là chiến lược này phải tốt hơn chiến lược kia. Trong một số trường hợp, sử dụng phương pháp chi phối là hiệu quả nhất, nhưng một số tình huống khác thì lại nên sử dụng cách lãnh đạo uy tín. Việc linh hoạt giữa hai phương pháp này phụ thuộc vào công việc và văn hóa tổ chức.

Trong trường hợp nào nên sử dụng phương pháp lãnh đạo thống trị?

Sự thống trị hoạt động tốt nhất khi người lãnh đạo cần tất cả mọi người liên kết nhanh chóng và phát triển công việc theo cùng một hướng. Ví dụ, khi một công ty đã có một chiến lược rõ ràng cho giới thiệu sản phẩm mới, một nhà lãnh đạo cần phải cung cấp các chỉ công ty để có được tiếp thị, phân phối, và những người bán hàng làm việc với nhau theo một hướng. Khi có một tầm nhìn rõ ràng, và thách thức là làm thế nào để cả đội cùng nhìn về một hướng, thì sự thống trị là một cách hiệu quả để tạo ra một đội thống nhất. Khi phải đối mặt với thời hạn chặt chẽ, thống trị là cần thiết để tạo ra phản ứng nhanh chóng và phối hợp tốt. Và trong suốt thời gian khủng hoảng tổ chức hoặc thay đổi, sự thống trị rất cần thiết để quản lý các bên liên quan khác nhau với những quan điểm đối lập. Trong những tình huống như vậy, các nhà lãnh đạo có thể đưa ra quyết định quyết đoán mà không cần lo lắng quá nhiều về việc liệu một người nào đó có thể bị ảnh hướng. Và trong các nền văn hóa tổ chức nổi bật là một chuỗi mệnh lệnh rõ ràng, trong đó các nhà lãnh đạo sẽ đưa ra yêu cầu và người lao động phải tuân theo họ, sự thống trị cũng rất phù hợp.

Dĩ nhiên, vấn đề đối với sự thống trị là rất nhiền người không thích việc bị ra lệnh. Vì vậy, các nhà lãnh đạo ch phối thường không được lòng nhân viên và chính phong cách lãnh đạo của họ có thể làm suy yếu mối quan hệ với đồng nghiệp và cấp dưới. Trong nghiên cứu mà tôi và các đồng nghiệp đã thực hiện, chúng tôi đã tìm ra rằng các nhà lãnh đạo chi phối cũng dễ dàng bị đe dọa bởi các thành viên tài năng khác trong nhóm, những người có thể tỏa sáng bên cạnh người sếp. Như một hệ quả, những nhân viên này dường như là một ngôi sao đang lên trong nhóm, và các lãnh đạo chi phối đôi khi cố gắng ngăn chặn người đó bằng cách bó buộc, giám sát chặt chẽ họ để đảm bảo rằng họ không vượt ra ngoài tầm kiểm soát, và ngăn ngừa họ hình thành tình bạn thân thiết với các thành viên khác trong nhóm.

Để chỉ huy hiệu quả, các lãnh đạo chi phối nên cố gắng khai thác chính cái tôi của mình và vượt qua những khó khăn trong các mối quan hệ - cũng chính là hệ quả của phong cách lãnh đạo chi phối của họ. Một cách để làm điều này là thu nhận quan điểm. Như một mặc định, các nhà lãnh đạo chi phối thường không giỏi trong việc nhìn thế giới qua lăng kính của người khác. Tuy nhiên, việc xem xét các quan điểm khác có thể giúp các nhà lãnh đạo hiểu được điều gì thúc đẩy nhân viên và làm cho họ cảm thấy có giá trị, và nhận biết kịp thời khi họ cảm thấy thất vọng với cách họ bị đối xử. Việc thu nhận quan điểm của người khác giúp các nhà lãnh đạo xây dựng mối quan hệ tốt hơn và nuôi dưỡng niềm tin và xoa dịu một số vấn đề cá nhân gắn liền với sự lãnh đạo.

Trong trường hợp nào nên sử dụng phương pháp lãnh đạo uy tín?

Phương pháp lãnh đạo uy tín đạt hiệu quả cao nhất khi một nhà lãnh đạo đang cố gắng để trao quyền cho cấp dưới của mình. Ví dụ, nếu một đội ngũ tiếp thị có trách nhiệm tạo ra một chiến dịch quảng cáo mới sáng tạo, một nhà lãnh đạo có uy tín có thể tháo bỏ những ràng buộc cho các thành viên trong nhóm và khuyến khích họ suy nghĩ sáng tạo hơn. Điều này không có nghĩa là họ làm việc ít hơn, mà có nghĩa là ít ra chỉ thị hơn. Thay vì áp đặt tầm nhìn riêng của họ, như các nhà lãnh đạo điển hình vẫn làm, nhà lãnh đạo uy tín tạo điều kiện xây dựng tầm nhìn của nhóm bằng cách khuyến khích các thành viên tích cực thảo luận về ý tưởng của họ và tổng hợp các đóng góp đó thành một chiến lược chặt chẽ.

Các nhà lãnh đạo uy tín có những đóng góp quan trọng trong việc lên ý tưởng và trnog quá trình đưa ra quyết định, nhưng đồng thời, họ lắng nghe và thu nạp ý kiến từ những người khác. Việc lắng nghe cũng quan trọng như việc nói chuyện đối với các nhà lãnh đạo uy tín. Điều này tạo ra một môi trường lành mạnh, nơi các thành viên trong nhóm cảm thấy được tôn trọng và tự do sáng tác và đưa ra các giải pháp sáng tạo. Có thể hiểu, lãnh đạo bằng uy tín thường có nghĩa là chỉ đạo từ phía sau. Uy tín hoạt động tốt trong các nền văn hóa tổ chức được đánh dấu bởi các mối quan hệ tương đối bình đẳng giữa các đồng nghiệp, trong đó mọi người ở tất cả các cấp của tổ chức đều có quan điểm riêng, được lắng nghe và tôn trọng.

Nhưng cũng giống như lãnh đạo bằng sự thống trị, lãnh đạo bằng uy tín cũng có rất nhiều cạm bẫy. Ví dụ, các nhà lãnh đạo uy tín đôi khi quan tâm quá nhiều đến việc người khác nghĩ về họ, và điều này có thể dẫn họ đến những quyết định tồi tệ. Một nghiên cứu gần đây do tôi và sinh viên của tôi - Charleen Case thực hiện, mà hiện nay đang được đánh giá ngang hàng, đã hỏi ý kiến của các nhà lãnh đạo để lựa chọn giữa phương án có khả năng nâng cao hiệu suất của nhóm nghiên cứu (ví dụ, yêu cầu công nhân đi làm vào ngày thứ Bảy để hoàn thành một dự án) và phương án phổ biến với các thành viên trong nhóm (cố gắng ép hoàn thành công việc thêm trong trong tuần). Các nhà lãnh đạo càng quan tâm đến uy tín, càng có xu hướng nghiêng theo sự lựa chọn phổ biến. (Tuy nhiên, chúng tôi không biết liệu hiệu suất giảm có phải là kết quả của việc này hay không.)

Khắc phục được vấn đề quan tâm thái quá về những gì người khác nghĩ sẽ giúp cho các nhà lãnh đạo trở nên minh bạch hơn về các quyết định khó khăn. Giải thích cho đồng nghiệp và cấp dưới vì sao lại đưa ra quyết định như vậy để họ cảm thấy được là một phần của quá trình và bảo tồn sự tin tưởng ngay cả khi lựa chọn phổ biến được thực hiện. Tương tự như vậy, có thể giảm bớt khía cạnh phản hồi tiêu cực cho một nhân viên bằng cách tích cực đào tạo nhân viên và cung cấp cho họ phương tiện để làm tốt hơn. Trong khi việc tránh các tình huống xã giao gây khó chịu có thể là một vấn đề quan trọng đối với các nhà lãnh đạo uy tín, thì áp dụng một cách tiếp cận trung thực và thẳng thắn sẽ giúp giữ cho mối quan hệ của họ được giữ nguyên vẹn.

Nhà triết học và chiến lược chính trị người Ý Machiavelli từng viết rằng "[Người ta] bị điều khiển bởi hai xung yếu, hoặc bởi tình yêu hay bởi sự sợ hãi." Các nhà lãnh đạo giỏi nhất thành công nhờ sự hiểu biết cả hai điều này. Có cả sự thống trị và uy tín trong bộ công cụ lãnh đạo có thể giúp họ phản ứng linh hoạt với một loạt các tình huống nơi công sở, cũng như một loạt các nền văn hóa tổ chức. Một nhà lãnh đạo tài ba là người biết vận dụng phương pháp lãnh đạo nào là đúng đắn nhất và triển khai được các chiến lược đó một cách hiệu quả nhất.

Tác giả: Jon Maner là Giáo sư ngành Quản lý và Tổ chức của Kellogg School of Management, trực thuộc Northwestern.