Kinh tế chia sẻ, có thể hình dung qua những Airbnb và Uber, trong 5 năm vừa qua đã hưởng thụ tốc độ tăng trưởng nhanh đáng kể, dự kiến trong thập kỷ tới sẽ chinh phục những cột mốc cao hơn.

Tác giả: Alberto Marchi và Ellora-Julie Parekh

Article Actions

Nhiều dự đoán đưa ra đặt doanh thu ngành lên tới 335 tỷ USD toàn cầu vào năm 2025, và phạm vi mở rộng về mặt tiếp cận địa lý sẽ còn rất lớn. Nhưng cũng như đối với bất cứ ngành có sự mở rộng nhanh chóng nào, các chính phủ, cơ quan điều tiết, và các hãng trong cùng mảng kinh doanh đang giành giật lợi ích nhiều hơn, và những “cơn sốt vỡ da”này cũng ngày càng gây chú ý hơn.

Giữa những cuộc đương đầu và tên gọi – chưa kể tới những vấn đề pháp lý khắp từ California cho tới Âu lục – những đấu thủ tham gia hình thức Kinh tế chia sẻ phải thực hiện một phương pháp tiếp cận hoàn toàn mới cho việc gắn kết ngoại vi. Vài người dẫn đầu, chắc chắn đang có dự định phát triển phương thức mới. Tuy nhiên, cá nhân chúng tôi đánh giá họ cần phải thể hiện một quyết tâm cao hơn khi cộng tác với các chính phủ, giúp đỡ việc tạo dựng một khung quy định đang dần hình thành, và phải có vai trò tích cực hơn đáp lại những loạt quảng cáo tiêu cực gần đây mà có nguy cơ làm suy yếu những sáng kiến tiềm năng. Bài viết này sẽ đặt ra một vài gợi ý giúp xây dựng một chiến lược như vậy.

Quảng cáo tiêu cực

Các công ty hoạt động theo phương thức Kinh tế chia sẻ nối tiếng nhất là trong dịch vụ “đi chung”(ví dụ như BlaBlaCar, Didi Kuaidi, Lyft, Uber, và Yandex.Taxi) hoặc “ở ghép” (như Airbnb, Couchsurfing, onefinestay, 9flats). Trong những mảng khác, các công ty đã thành công nhờ việc tìm ra điểm vô hiệu của thị trường và chuyển giao việc quản lý các giao dịch sang cho người sử dụng. Trong đó có chia sẻ văn phòng và cửa hàng (We Are Pop Up), chia sẻ bữa ăn (EatWith, Meal Sharing, Travelling Spoon) – và thậm chí là cả chia sẻ quần áo (Yerfle) hay chia sẻ năng lượng mặt trời (Yeloha).

Trong các ví dụ đó, đều có những sợi chỉ xuyên suốt chung, chính là sự phi trung gian hóa, việc chia sẻ do lượng vượt quá, và sự tăng hiệu năng – mang tới những thách thức thương mại, trên một quy mô chưa từng có cho các hãng cùng ngành đang hoạt động như các hãng taxi, các khách sạn và các dịch vụ tiện ích. Từ khởi điểm 7 năm trước, Airbnb cho tới nay đã hoạt động tích cực ở hơn 190 quốc gia với ước định giá hơn 20 tỉ USD. Uber, đi vào hoạt động từ 6 năm trước, hiện đang có mặt tại hơn 300 thành phố ở trên 60 quốc gia, sở hữu hơn 1 triệu lái xe trên toàn cầu và được ước định giá vào tầm hơn 50 tỉ USD. Tham vọng của các nhà đầu tư khá kiên định, như trường hợp Didi Kuaidi – một công ty thành lập từ hai hãng dịch vụ đặt taxi lớn nhất của Trung Quốc – kêu gọi được số vốn đầu tư vượt mức.

Thế nhưng không phải ai cũng vui vẻ. Nhiều tòa án tại Belgium, France, Germany, Italy và Netherlands đã tuyên bố các dịch vụ “đi ghép” không do những lái xe chuyên nghiệp, ví dụ như dịch vụ UberPOP là bất hợp pháp. Dịch vụ này cũng đã bị cấm tại khu vực Hamptons thuộc Long island vào mùa hè 2015. Một tòa án tại California ra quy ước rằng một lái xe dạng dịch vụ “đi ghép” cũng là người lao động, không phải người cung cấp dịch vụ, trong một phán xử hành chính sau đó đã đề nghị khởi phạt Uber với mức tiền 7.3 triệu USD và đình chỉ hoạt động tại tất cả các bang. Chính phủ Hàn Quốc đã cấm Uber hoạt động nhằm khuyến khích các ứng dụng thay thế khác trong nước phát triển. Các cơ quan chức nặng tại Delhi đã ra một lệnh cấm cho Uber (sau đó đã thu hồi lại) ngay sau khi một vụ hãm hiếp được khởi tố tại thủ đô Ấn Độ

Rộng hơn, các cơ quan điều tiết và chính phủ đã bắt đầu đặt câu hỏi về tác động lâu dài của hình thức thương mại Kinh tế chia sẻ này tới các hãng và cộng đồng. Ví dụ như Thị trưởng thành phố Paris, đã thành lập một nhóm gồm hơn 20 đặc vụ chuyên điều tra các chủ nhà đang cho“ở ghép”. Kết quả sau đó, 20 trong tổng số 56 chủ nhà tại những chỗ ở như vậy phải nhận một khoản phạt lớn. Catalonia và các vùng khác muốn đánh giá ảnh hưởng tiêu cực tiềm tàng của việc gia tăng du lịch tới ô nhiễm, giá thuê nhà, và các cửa hàng tiện lợi nơi đây.

Các đấu thủ đang tham gia vào Kinh tế chia sẻ đã phản ứng lại bằng một trong hai phương cách. Một là tiếp tục hoạt động cho đến khi nhận được chú ý sau đó phản biện lại những thách thức từ tòa án. Cách khác, được xem là hơi kẻ cả, đó là “giáo dục” những người hữu quan về lợi ích của kinh tế chia sẻ cho đến khi họ phải thừa nhận hình thức này.

Cả hai phương thức, tuy khá ổn khi các công ty còn ở mức độ nhỏ và mô hình kinh doanh còn thích hợp, giờ đây đã có những dấu hiệu bất ổn. Tranh chấp và thù địch đang gia tăng, những cuộc tranh luận tại Âu châu gần đây đã có thêm những cáo buộc về việc một vài công ty theo mô hình kinh tế chia sẻ bất tuân, chủ yếu là khi chạm đến vấn đề thuế và luật.

Một hình thức liên kết mới

Giường như một hình thái tích cực hơn đang hình thành. Thí dụ như Airbnb đã quyết định thuê cựu CFO của Backstone, không ngoài mục đích nhằm trấn an các thị trường rằng giá trị của Airbnb mang tính thực chất. Gần đây, Uber đã thiết lập một nhóm hoạch định chính sách dưới sự dẫn dắt của kẻ chỉ đường Rachel Whetstone từng làm việc cho Google, và David Plouffe, Quản lý chiến lược của Barack Obama năm 2008 trong vai trò mới là cố vấn công ty. Khi những công ty này hoạt động nhằm mang mô hình kinh tế chia sẻ trở nên thích ứng được với nhiều cộng đồng hơn, họ phải tiến hành 3 hành động để bắt đầu xây dựng lại long tin.

1. Thiết lập những thực thể trong lợi ích xã hội của kinh tế chia sẻ

Mặc dù Airbnb đã công bố các bản báo cáo tác động kinh tế, nhưng Airbnb và các công ty khác có thể làm tốt hơn thế ở thời điểm hiện tại. Một điều cần làm là nhấn mạnh vào lợi ích kinh tế khi mà 50% các chủ nhà “ở ghép” đã dùng cách này để trả tiền thuê nhà và các hóa đơn tiện ích. Sẽ hữu ích và minh bạch hơn cho các công ty kinh tế chia sẻ nếu họ sử dụng dữ liệu của mình để phân biệt các phân khúc,ví dụ như các chủ sở hữu nhiều căn nhà, mà cạnh tranh trực tiếp với các hãng và có thể nên được quản lý theo một cách mang tính truyền thống hơn.

Thêm vào đó, cần có trường hợp tiêu biểu hơn cho những đóng góp của kinh tế chia sẻ không chỉ tới người lao động mà tới cả những vấn đề xã hội đáng lo, như vấn đề môi trường và phụ nữ tham gia vào lực lượng lao động. Ví dụ, vai trò của “đi ghép”là gì trong việc cắt giảm khí thải tại 93 thành phố châu Á bị xếp hạng trong bảng 100 thành phố ô nhiễm nhất thế giới theo tổ chức Y tế thế giới? Và mặc dù không tới 20% các lái xe Uber là phụ nữ, công ty cũng nên nhấn vào cam kết sẽ có 1 triệu nữ tài xế trên khắp thế giới vào năm 2020.

Các công ty Kinh tế chia sẻ đang ở trong một vị thế lý tưởng khi sử dụng khả năng phân tích dữ liệu để thông tin tới các cuộc thảo luận với những bên hữu quan. Theo như một quan chức chính phủ từ một trong những nước ĐÔng Nam Á giải thích với đồng nghiệp của chúng tôi, “yếu kém trong vận động chính sách mang lại cho tôi những gì tôi đã biết. Biết vận động chính sách mang lại cho tôi những gì tôi không biết. Và giỏi vận động chính sách mang lại cho tôi những gì không biết mà hữu ích với tôi. Tư duy phân tích tốt có thể tạo ra sự khác biệt đó.”

Các doanh nghiệp kinh tế chia sẻ cũng nên có những tranh luận với những khiểu nại dựa trên căn cứ thực không chính xác. Ví dụ như trái ngược với quan điểm chung, các tài xế Uber được yêu cầu phải có bảo hiểm, và hợp đồng với với công ty có bao gồm cả phụ phí. Airbnb hiện tại đã có bảo hiểm bồi thường hư hại lên tới 1 triệu USD. Những tranh luận gần đây về những điều phát sinh sắp tới có xu hướng mang màu sắc tối tăm hơn là sáng rỡ, tuy vậy nhưng luật pháp hiện hành về bản quyền và quyền lợi người tiêu dung được áp dụng cho kinh tế chia sẽ cũng giống hệt như với các kinh tế truyền thống.

2. Nhận dạng nền tảng chung và tìm kiếm đồng minh

Các công ty kinh tế chia sẻ cho tới nay đã thất bại trong việc xây dựng hình thức hiệp hội và liên minh thương mại giữa những ngành truyền thống. Theo kinh nghiệm của chúng tôi, những hiệp hội thành công và có ảnh hưởng lớn nhất kiểu này đều có 3 đặc điểm chung: liên kết được các thành viên theo cùng một chủ đề quan trọng, có một người lãnh đạo cứng mạnh mẽ và tận tâm (thường là CEO của một tổ chức thành viên), và sử dụng năng lực phân tích để làm vững chắc thêm những ý kiến thành hình cho tranh luận. Tiềm năng cho một thực thể như vậy là rất rộng mở tại Âu châu, nơi mà Ủy ban châu Âu trong khi đang trông đợi kiểm tra những đóng góp kinh tế gộp theo ngành, đã bắt đầu thực hiện một cuộc đánh giá chính thức về Kinh tế chia sẻ

Hơn thế, sự hợp tác giữa các đồng minh, cần phải đi xa hơn là chỉ dừng lại với những đồng sự sát kề trong ngành. Ví dụ như ngành bảo hiểm là một cơ hội thú vị cho kinh tế chia sẻ. Chỉ mới vài năm trước, hầu hết các Công ty bảo hiểm đều coi kinh tế chia sẻ như một ý tưởng chót, nhưng rất nhiều trong số đó giờ đã nhận ra rằng kinh tế chia sẻ có thể trở thành chính thống hơn và vì vậy sẽ có liên quan tới sự thành công của doanh nghiệp họ trong tương lai. Những công ty bảo hiểm cần giúp đỡ để gắn kết những mô hình mới này vào phân tích thống kể bảo hiểm truyền thống – lý do tại sao mà như việc xây dựng đối tác với Trōv và các Kinh tế chia sẻ trung gian có thể là con đường hướng tiếp. Trong khi đó, rất nhiều các doanh nghiệp nhánh mới , từ quản lý cho thuê tới lau dọn hay dịch vụ giao bữa ăn,đang hình thành quanh hình thức “ở ghép”. Nếu những hình thức sinh thái đó được sắp xếp cẩn thận và những lợi ích mang lại được biểu đạt tốt, chúng có thể là những lập luận vững chắc cho các mô hình phát triển mới cho các lĩnh vực du lịch.

Trong các trường hợp khác, những đấu thủ Kinh tế chia sẻ này, có thể thậm chí xem xét việc liên kết với các hãng công nghiệp truyền thống, mà chúng tôi vui gọi là “những hãng đẹp ngủ trong rừng”. Yandex.Taxi, dịch vụ “đi ghép” chính tại Nga, được phát triển bởi công cụ tìm kiếm phổ biến nhất nước này, bước đầu đã nhanh chóng chiếm được thị phần bằng cách giúp đỡ các công ty taxi đã thành lập có thêm các đơn hàng. Dịch vụ “chia sẻ bữa ăn” Eatro xoay qua một hình thức khác mà chuyển phát các món chính do các bếp trưởng chuyên nghiệp chuẩn bị, từ đó tạo ra một kênh mới (chứ không phải là đi vòng) họ. Khi các hãng đáp lại các nhu cầu đang dần thay đổi của khách hàng, các cơ hội như vậy sẽ ngày càng nhiều.

Để mở rộng hình thức gắn kết ngoại vi này vượt quá các bên hữu quan truyền thống, ví dụ như những nhà lập pháp, các đấu thủ Kinh tế chia sẻ có thể sẽ xem xét việc triển khai những mỏ dữ liệu người tiêu dung lớn hơn, cũng như các tập đoàn đa quốc gia hang đầu hiên nay đang sử dụng những khối dữ liệu lớn để nhận dạng các nhu cầu của các bên hữu quan và cấu trúc lại kế hoạch của mình.

3. Định dạng khung pháp lý—đừng chỉ tranh tụng

Sự rối rắm chính sách về mô tả chính xác Kinh tế chia sẻ là gì đại biểu một cơ hội lớn cho các công ty cạnh tranh trong đó. Ví dụ, liên minh Châu Âu đã sớm quyết định liệu “đi ghép” là một dịch vụ điện tử (quy định trong Chỉ dẫn dịch vụ EU 2016) hay dịch vụ giao thông (quy định bởi các quốc gia thành viên). Thay vì việc chỉ nêu ra câu hỏi, khá là đúng đắn, vì “quy định linh hoạt và hợp lý”, các công ty Kinh tế chia sẻ nên học tập từ các ngành khác, ví dụ như các nhà sản xuất điện thoài và năng lượng, bằng cách nào có thể giúp đỡ các nhà hoạch định chính sách nhận dạng các thiểu sót mà cần có quy định can thiệp. Các vấn đề tiềm năng có thể bao gồm:

• Làm rõ vai trò và trách nhiệm việc tìm kiếp và trừng phạt các vị phạm. Làm thế nào để để các công ty Kinh tế chia sẻ hợp tác được với các cơ quan chức năng địa phương to ngăn chặn hãm hiếp tại New Delhi? Làm thế nào để các công ty dịch vụ “ở ghép” xử lý các lo ngại của các cơ quan chức năng về tăng giá thuê tại các thành phố như Florence và Reykjavik hay về việc suy đồi khu dân cư tại Barcelona chẳng hạn?
• Cùng chung sống với các hãng.Làm thế nào các dịch vụ “đi ghép” và taxi có thể phân tách lợi ích cho khách hang? Làm thế nào để các dịch vụ “ở ghép” giúp các đô thị tổ chức các sự kiên bất thường như hội nghị COP21 của Liên Hiệp Quốc tại Paris vào tháng 12 năm 2016 hay thế vận hội Olympics 2016 tại Brazil? Hoặc ví dụ như làm thế nào các dịch vụ Kinh tế chia sẻ có thể giúp chính phủ Brazil nếu sự kiện Olumpic thu hút số lượng du khách (1 triệu) như tại World Cup 2014?
• Thu thuế.Airbnb đã bắt đầu thu thuế cư trú đối với các chủ nhà tại Barcelona và Paris.
• Phòng ngừa lạm dụng và an toàn dữ liệu.Các đấu thủ Kinh tế chia sẻ có thể giúp nhận biết rõ các rủi ro, thông qua làm việc với các cơ quan điều tiết, bảo đảm rằng khách hang nhận thức rõ quyền của họ.

Kinh tế chia sẻ đang phát triển rất nhanh tạo ra những cơ hội mới xuyên suốt toàn cầu. Giống như tất cả những yếu tố gây sụp đổ, họ đang mang lại sức ép cho các mô hình kinh doanh hiện tại và khung quy định, thúc đẩy những thay đổi đáng kể. Những người tham gia vào đó có cơ hội đóng một vai trò trong những giải pháp dài hạn mà khuyến khích sự đổi mới trong khi vẫn bảo vệ người tiêu dùng và xã hội rộng hơn.

Về (các) tác giả

Alberto Marchi là giám đốc của văn phòng McKinsey’s tại Milan, và Ellora-Julie Parekh là cố vấn tại văn phòng Bỉ.

Thu Thuỷ

Lược dịch theo McKinsey and Company